Nederlandse en Vlaamse identiteit: Betekenis, onderlinge rel

Nederlandse en Vlaamse identiteit: Betekenis, onderlinge relatie en perspectief

Nu men een heropleving van het Groot-Nederlands gedachtegoed bij de grote massa lijkt vast te kunnen stellen is dit boek meer dan ooit actueel. Om deze reden volgt hier een boekverslag van Quaestor Annabel Horemans.

In dit boek gaat men in op de betekenis en toekomst van het groeiende identiteitsbesef in de Nederlanden, na jarenlang niet serieus genomen te zijn.

Men bespreekt niet alleen de 2 nationale identiteiten op zich, maar uiteraard ook hun onderlinge relatie. Deze onderwerpen worden gezien vanuit het perspectief van globalisatie, Europese integratie en de multi-etnische samenleving. Het staat vast dat een nationale, en dus ook een Nederlandse en Vlaamse, identiteit zich ontwikkelt. Maar een harde kern van die identiteit blijft toch herkenbaar. Zo ook voor de onderlinge relatie tussen verschillende nationale en culturele identiteiten.

Kritiek

Hoewel de Nederlandse identiteit steeds meer in de belangstelling is gekomen, staat men er over het algemeen nog niet positief tegenover. Het hele idee van nationale identiteit wordt zelfs afgewezen, omdat het zou steunen op simplistische generaliseringen, stereotypes, verzonnen tradities en kunstmatige constructies. Men beweert altijd dat Nederland nu eenmaal een samenstelling is van allerlei verschillende nationaliteiten en dat nationale identiteit daarom een fictie is.

Ook wordt het idee van nationale identiteit afgewezen, omdat het niet zou passen in onze moderne cultuur van individualisering en internationalisering. Maar nationale identiteit beantwoordt aan de menselijke behoefte van een zekere geborgenheid. We zien dat tegenwoordig in de sport. Sport globaliseert in sneltempo, maar is tegelijk een belangrijke uiting van lokale rivaliteit, loyaliteit en identiteit.

Iedere mens heeft behoefte aan een eigen plek, en daarin werd lange tijd voorzien door familie, stand, kerk en lokale gemeenschap. Maar deze boeten steeds meer aan belang in. Daardoor is nationale identiteit als identificatiemogelijkheid meer dan ooit nodig. Bijgevolg kan nu wel gediscussieerd worden over nationale identiteit, zonder dat het meteen geassocieerd wordt met exclusivisme, xenofobie of nationaal egocentrisme.

Het belang van een eigen nationale identiteit te koesteren wordt steeds duidelijker door de oprukkende invloed van het Anglo-Amerikaans, en de uniforme waarden die het met zich mee brengt. Dit is een zeer ernstige bedreiging voor Europa, dat moet vechten voor haar talen, tradities en gemeenschappen.

Nederland

Nederlanders associëren hun nationale identiteit eerder met bepaalde morele kwaliteiten zoals vrijheidszin, openheid, tolerantie en consensustraditie. Veel minder met culturele factoren zoals eigen taal, geschiedenis en stijl van samenleven.

Voor veel Nederlanders heeft de eigen taal geen symbolische functie, enkel een instrumentele. Dit verklaart waarom de verengelsing aldaar sneller oprukt dan in de rest van Europa, en waarom het belang van taalkennis voor migranten jarenlang niet serieus werd genomen. Het pleiten daarvoor werd aanvankelijk zelfs als cultureel racisme bestempeld.

Vooral op wetenschappelijk terrein wordt het Nederlands bedreigd. Men gebruikt steeds meer Engels omwille van de academische internationalisering. Maar in feite is dit de volledige verengelsing of, meer bepaald, amerikanisering van de academische gemeenschap. Taaluniformisering is eerder een uiting van dit fenomeen.

Dankzij de herboren aandacht voor nationale identiteit, neemt ook de aandacht voor de eigen geschiedenis steeds meer toe. De binding met het eigen nationale verleden was sterk verzwakt sinds de eigen geschiedenis als onderwijsvak steeds minder belangrijk werd geacht. Men richt zich in het onderwijs tegenwoordig liever op het buitenland.

Bezwaren

Een belangrijk bezwaar tegen het benadrukken van de eigen geschiedenis, is de opvatting dat men moet kijken naar wat de mensheid bindt, niet wat haar scheidt. Maar wat die mensheid bindt begint steeds vanuit lokale verschillen.

De Nederlandse Acte van Verlathinge (1568), de Britse Glorious Revolution (1688), de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring (1776), de Franse Revolutie (1789) en de ontwikkeling van de grondwet in de VS en Europa. Deze kunnen allemaal gezien worden als een aanloop naar de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (1948) en andere internationale mensenrechtenverdragen. Bij het opstellen hiervan stuitte men steeds weer op verschillen op historisch, cultureel en economisch vlak. Men kon toen ook moeilijk deze lokale verschillen negeren.

Een tweede bezwaar is dat het eigen verleden als nationaal bindmiddel nutteloos is. Maar hoe kan je een publieke discussie voeren als er geen historisch referentiekader is waarop je kan terugvallen bij duiding van wat zich in het heden afspeelt? Het biedt een houvast bij discussies over de ontwikkeling en toekomst van Nederland.

De eigen nationale identiteit is zogezegd ook steeds moeilijker te bepalen naarmate steeds meer allochtone Nederlanders deel uitmaken van de bevolking. Maar dit is slechts een uiting van het falende integratiebeleid van de afgelopen drie decennia. Een historisch referentiekader is ook voor allochtonen belangrijk, willen zij volwaardig deelnemen aan onze samenleving.

Natuurlijk staat de eigen geschiedenis niet volledig op zichzelf, maar is ze nauw verbonden met de ontwikkeling van de Europese en Westerse geschiedenis. Daardoor moet er ook aandacht zijn voor de historische relatie met de Zuidelijke Nederlanden. Die aandacht is er helaas nog altijd veel te weinig.

Tolerantie

De laatste jaren is er sprake van een verharding van de mentaliteit en de manier van samenleven. Dit is vooral ontstaan als reactie op de heersende cultuur van links georiënteerd politiek correct denken. Nu worden afwijkende standpunten meer aanvaard, terwijl ze vroeger weinig of geen ruimte kregen.

De Nederlandse samenleving wordt vooral gekenmerkt door tolerantie. Door het politiek correcte klimaat werd deze tolerantie opgevat als enkel het respecteren van andere culturen en religies. Dit is in strijd met het recht op vrije meningsuiting, waaronder het recht op religiekritiek valt, en dus ook het recht op Islamkritiek. Dit was echter lange tijd taboe.

Deze interpretatie van het begrip tolerantie is niet langer houdbaar. De Nederlanders zijn hun naïviteit verloren wat betreft immigratie. Aanvankelijk dacht men deze mensen probleemloos in de maatschappij te kunnen opnemen, en zag men dit als een verrijking van de eigen cultuur. Men besteedde maar weinig aandacht aan aanpassingsproblematiek.

Tegenwoordig is het duidelijk geworden dat men voor deze naïviteit een hoge prijs betaalt. Nederland zit nu met een immer groeiende onderklasse van slecht geïntegreerde allochtonen, waaronder veel probleemjongeren, die zich van de Nederlandse normen en waarden maar weinig aantrekken.

Vlaanderen

Zoals alle nationale identiteiten, is ook de Vlaamse aan veranderingen onderhevig. De identiteitsvorming is sterk afhankelijk van allerlei maatschappelijke en politieke omstandigheden. Als het scheidingsverdrag van het Koninkrijk der Nederlanden van 1839 andere grenzen had opgeleverd, zou het begrip Vlaamse identiteit nu een andere inhoud hebben, en woonden de meest fervente flaminganten wellicht in Maastricht of Roermond.

Een eerste belangrijk kenmerk van de Vlaamse identiteit is het katholicisme. De godsdienstbeleving is wel sterk afgenomen, maar de hele samenleving is nog steeds doordrenkt van gewoontes, houdingen, uitspraken en reacties die rechtstreeks verwijzen naar de katholieke leer. Een tweede belangrijk punt is de gemeenschappelijke taal. Onze identiteit is ontstaan vanuit het verweer tegen de verfransing.

Door de succesvolle strijd tegen de verfransing is de aandacht voor het bepalen van een Vlaamse identiteit helaas afgenomen. De meerderheid van de jongere generaties Vlamingen zijn opgegroeid in een 100% Nederlandstalig milieu, waarin de Vlaamse identiteit als vanzelfsprekend wordt genomen, en alleen nog ter sprake komt in het debat, bijvoorbeeld over het invoeren van Engelstalig onderwijs. Ook zien we nu voor het eerst in de Belgische geschiedenis Waalse ministers die in het publiek Nederlands beginnen spreken, ook al doen ze dit alleen maar om hun imago te verbeteren.

De Vlaamse identiteit komt nog maar weinig in aanvaring met de Belgische. Deze stelt immers niet veel meer voor dan het koningshuis (met zijn trouwpartijen, sterfgevallen en vooral gezinsuitbreidingen), het nationale voetbalelftal (met zijn magere prestaties, frequente nederlagen en internationale uitschakelingen), de reispas en autonummerplaat.

Nederlanden verenigd

De Vlamingen moeten leren inzien dat het niet meer nodig is energie te verspillen aan het bestrijden van de andere concurrerende of onderdrukkende identiteit. Er is wél behoefte ontstaan om tussen andere Europese volken en naties een eigen en welomschreven plaats in te nemen. Aangezien Vlaanderen maar 6 miljoen inwoners telt, en omringd wordt door grote en machtige buurlanden, kan men best beginnen denken aan een samenwerking met Nederland. Verenigd kunnen we ons best meten met de omringende gemeenschappen.

Zulke samenwerking moet zeker kunnen, aangezien de onderlinge verschillen slechts om details draaien. Dergelijke verschillen bestaan ook in Nederland en Vlaanderen zelf. In Nederland bestaan er bijvoorbeeld duidelijke verschillen tussen de Friese en de Hollandse identiteit, en de Vlaamse bestaat op haar beurt uit onder andere de Brabantse en Limburgse identiteit. Dus zou ook de Vlaamse identiteit perfect kunnen passen in een overkoepelende Nederlandse.

Als reactie op de globalisering, gaan mensen meer terugvallen op kleinere gemeenschappen omdat ze deel willen uitmaken van een ‘eigen groep’. De Europese integratie zal dan ook niet slagen als men streeft naar een Europa der naties. Hierbij moeten immers te veel culturele verschillen overbrugd worden om tot een succesvolle integratie. En het wegwerken van deze verschillen houdt vanzelfsprekend het verlies in van een groot deel van de eigen identiteit. Een alternatieve oplossing zou kunnen zijn te streven naar een Europa der volkeren, waarbinnen de eigen identiteit niet bedreigd wordt.

Ook in economisch opzicht zou een samenwerking tussen de Nederlanden voordelig zijn. Vlaanderen en Nederland liggen allebei in de delta van de grote West-Europese rivieren, en controleren samen het grootste havengebied ter wereld. Territoriaal gezien is Vlaanderen ook zeer beperkt en – gelegen tussen Frankrijk, Duitsland en Groot-Brittannië – te klein om mee aan de discussietafel te zitten. Vlaanderen heeft dus geen andere keuze dan een algemene Nederlandse samenwerking.