Paul Frissen zingt de lof van de ongelijkheid

Twee weken geleden was de Nederlandse hoogleraar Paul Frissen te gast in het Vlaams-Nederlands huis deBuren. Frissen doceert bestuurskunde in Den Haag en Tilburg en publiceerde eerder dit jaar een boek waarin hij kritiek levert op het gelijkheidsdenken en de rol van de staat: “De Staat van Verschil”. Een citaat dat de kerngedachte van het boek goed samenvat:
Wie gezaghebbend de pluraliteit wil beschermen, moet de differentie radicaal erkennen, ook als deze onaangenaam en schurend is. Alleen zo valt vol te houden dat de democratie voorlopig de meest aangename politieke orde is. Die democratie - zonder centrum, zonder doel - is de symbolische orde van een staat van verschil.
De Europese verzorgingsstaten zijn geobsedeerd door gelijkheid, aldus Frissen. Dat komt door een verwarring tussen de rechtsstaat en de verzorgingsstaat. In een rechtsstaat is iedereen formeel en politiek gelijk ten opzichte van de staat, maar heeft iedereen ook het recht om verschillend te zijn. De verzorgingsstaat poogt echter iedereen in materieel opzicht ook gelijk te maken en gelijk te behandelen, en daar loopt het fout. In feite zou de verzorgingsstaat geval per geval moeten beoordelen, omdat iedereen per definitie verschillend is en zich in een verschillende situatie bevindt. Als de staat daar ook opvattingen aan koppelt over geluk, veiligheid, gezondheid, goed leven, dan krijgen we megalomane preventieprojecten en een afglijden naar totalitaire toestanden.

Ongelijkheid en verschillen zijn onvermijdelijk en er ligt veel schoonheid in besloten. We moeten die verschillen en die ongelijkheid beschermen en koesteren, want ze houden de wereld draaglijk en ze beschermen ons tegen de interventie van de staat. Democratie dient niet om meerderheden te maken, maar om minderheden te beschermen.
De staat is de gevaarlijkste instelling, want hij heeft het monopolie op stelen en moorden. Netjes uitgedrukt heet dat belastingheffing en uitoefening van het geweldsmonopolie. Dat is niet altijd zo geweest: in de meeste landen is er in de loop van de geschiedenis ooit een staat tot stand gekomen, en meestal was dat de roversbende of militie die gewonnen had. In het ene land heet die dan “monarchie”, elders dan weer “republiek”. De belangrijkste taak van die twee monopolies is het voorkomen van de burgeroorlog. De staat moet ervoor zorgen dat de burgers hun meningsverschillen niet meer met geweld uitvechten, maar op een gestructureerde en vreedzame manier kunnen bijleggen. Het grote gevaar is dat de staat in de verleiding kunnen komen om, met de beste bedoelingen, die twee monopolies in te zetten om bepaalde inhoudelijke opvattingen over de samenleving met dwang op te leggen. Daarom moeten er aan de staat grenzen worden opgelegd. Als burgers moeten wij een kritische en ironische houding ontwikkelen tegenover de staat. Daarom mag de staat niet verbonden worden met opvattingen over de moraal of over de waarheid. Zo is de combinatie tussen politiek en wetenschap altijd gevaarlijk, zoals we zien bij Al Gore of bij de genocidewet.
Een dergelijk libertarisch discours, dan nog afkomstig van een hoogleraar die lid is van de sociaaldemocratische PvdA, lokte natuurlijk heftige tegenwerpingen op van de panelleden en van het publiek. Ik beperk mij tot de drie opvallendste reacties:
Filip De Rynck, hoogleraar aan de Hogeschool Gent, vindt dat de staat in Vlaanderen al veel marginaler is dan in Nederland en de verschillen tussen mensen beter respecteert, en dat je dat kunt merken aan bijvoorbeeld de ruimtelijke ordening en het politieke cliëntelisme. Hij maakt de bedenking dat een mens in de wereld van Paul Frissen, die voor een “warme caritas tussen mensen” (maar zonder verzorging van staatswege) pleit, maar beter gezond en rijk is. De reactie van Paul Frissen hierop ziet u op deze video-opname:
Karen Celis, docente aan de Hogeschool Gent, vindt dat ongelijkheid niet alleen schoonheid bevat, maar ook in veel gevallen lelijke gevolgen leidt: “flagrante vormen van discriminatie, loonverschillen tussen man en vrouw, huishoudelijk geweld, genitale verminking enzovoorts. De groepen die daarmee geconfronteerd worden, vragen juist om een egalitair beleid van de staat. Vanuit uw elitaire positie van hoogopgeleide welstellende blanke man klinkt uw pleidooi voor een terughoudende staat nogal paternalistisch”. Het antwoord van Paul Frissen: “Ongelijkheid die als uitwerking heeft dat de mogelijkheden van actoren om hun eigen verschillen niet te kunnen realiseren, is geen gerechtvaardigde ongelijkheid. Ongelijkheid die neerkomt op uitbuiting, onderdrukking, beschadiging, gewelddadigheid, is onverantwoord en daar moet door de rechtsstaat tegen opgetreden worden”. Dit antwoord komt aan bod in de volgende video, die begint met een anekdote over het gebruik van het Engels aan de Nederlandse universiteiten:
Op de vraag van moderator Geert Bouckaert, hoogleraar aan de K.U.Leuven, wat Frissen zou doen als hij premier van Nederland zou worden, antwoordt hij:
1. alle onderwijs privatiseren; 2. de budgetten voor gezondheidszorg verhogen; 3. de buitenlandse en militaire politiek loskoppelen van de moraal.